آموزش مجازی
مقدمه
فرآیند آموزش، از زمان پیدایش انسان بر زمین آغاز شده و برخی معتقدند تعلیم و تربیت از نظر قدمت دومین پیشه انسان‌ها بوده است. هیچ جامعه انسانی وجود ندارد که اهمیت آموزش را رد کند. در ابتدا آموزش رسمی به شکل امروزی نبود، در واقع در تمامی کارهای روزانه بزرگترها نقش معلم را بازی می‌کردند و همه جا مثل کلاس درس بود. در نتیجه آموزشی به شیوه کنونی و طبیعتا آموزش مجازی نیز وجود نداشت.
اما در سال ۹۸ و با شیوع ویروس منحوس کرونا در دنیا، سیستم آموزش در تمام مقاطع دچار مشکل شد، لزوم ایجاد فاصله اجتماعی حتی در کلاس‌های ورزشی، هنری و غیردرسی هم اختلال ایجاد کرد و همه به دنبال یک راه‌حل جامع بودند. در این زمان بود که آموزش به صورت مجازی متداول شد و جوامع به آن روی آوردند.
آموزش مجازی چیست؟
امروزه دسترسی گسترده به اینترنت و وسایل مدرن مانند موبایل، تبلت، لپ‌تاب و کامپیوتر باعث شده که آموزش و تدریس شکل نوینی به خود بگیرد و در قالب آموزش به صورت مجازی جایگاه ویژه‌ای در میان مخاطبان برای خود بیابد.
محدود نبودن افراد به زمان و مکان دو وجه تمایز اساسی این سبک آموزش با کلاس‌های حضوری است و همین موارد محبوبیت این نوع یادگیری را بین افراد دو چندان کرده است.
آموزش الکترونیکی از فناوری برای تسهیل، تقویت و گسترش محتوای آموزشی استفاده می‌کند. امروزه انواع سازمان‌ها، صاحبان مشاغل بزرگ و حتی کسب و کارهای نوپا از آموزش الکترونیک یا همان مجازی برای بالابردن سطح دانش و مهارت نیروهای خود بهره می‌برند. امروزه آموزش الکترونیک معنایی فراتر از ارائه اطلاعات دارد و با ایجاد تعامل بین کاربران باعث افزایش یادگیری افراد می‌شود.
در این نوع آموزش افراد در یک زمان از پیش تعیین شده وارد یک محیط مجازی می‌شوند و با یکدیگر در تعامل هستند. معلم یا استاد می‌تواند با ارائه فایل‌های متنی در قالب پی‌دی‌اف یا پاور پوینت یا فایل‌های ویدئویی و صوتی مباحث آموزشی را ارائه دهد. مدرس همچنین می‌تواند با به اشتراک گذاشتن صفحه دسکتاپ خود با انواع نرم‌افزارها، مطالب مورد آموزش را برای همه افراد به نمایش بگذارد. از قابلیت‌های برگزاری کلاس‌های مجازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان استریمینگ ویدئو به صورت لایو
- قابلیت به اشتراک گذاشتن صفحه نمایش
- قابلیت وایت بورد آنلاین
- استریمینگ ارائه‌های تعاملی به صورت لایو
مدرس می‌تواند لیست افراد حاضر را ببیند و با آنها در تعامل باشد، افراد کلاس هم می‌توانند در صورت سوال، ابهام یا هر مورد دیگری از طریق میکروفن با استاد یا دیگر اعضا در ارتباط باشد.
ملزومات آموزش مجازی خوب
هر کاری برای اینکه به درستی انجام شود، نیاز به ابزار و ملزومات خاص خود دارد و بهره‌مندی از یک آموزش مجازی خوب هم پیش نیازهای مختص به خودش را دارد. سخت افزار، نیروی متخصص و پشتیبانی فنی، نرم افزار سه عنصر مهم و ضروری برای داشتن یک آموزش تمام عیار است:
۱. سخت افزار
برای اینکه بتوانید در کلاس‌های مجازی شرکت کنید در درجۀ اول باید دستگاه مناسب آن را داشته باشید. دستگاهی که بتوانید با آن به اینترنت وصل شده و از صفحه نمایش آن مباحثی که در کلاس ارائه می‌شود، ببینید. سالم بودن دستگاه از نظر فنی قطعا شرط اساسی آن است. موبایل، تبلت، لپ‌تاب یا کامپیوترهای شخصی از جمله این دستگاه‌ها هستند. وجود یک سرور خوب که از دیتاسنترهای معتبر دنیا استفاده کند و RAM و CPU قدرتمند داشته باشند، برای راه‌اندازی زیرساخت مناسب، از ملزوماتی هستند که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.
۲. نیروی متخصص و پشتیبانی فنی
زمانی که شما برای کلاس‌های مجازی نیاز به استفاده از سرور و سخت افزار دارید باید پشتوانه‌ای به نام نیروی فنی هم وجود داشته باشد که درصورت بروز مشکل بتوانید با آنها تماس گرفته و درخواست کمک کنید. پشتیبانی فنی باید توسط نیروی متخصص صورت بگیرد تا در زمان صرفه جویی کرده و هزینه‌تان را هدر نداده باشید.
۳. نرم‌افزار
امروزه نرم افزارها و بسترهای کلاس آنلاین بسیار گسترده است و افراد بر اساس کاربری خود نوع مناسب را انتخاب می‌کنند. Newrow، Vedamo، BigBlueButton، LearnCube ، Electa Live، Adobe Connect، WizIQ و… از جمله نرم افزارهایی هستند که امروزه بیشتر برای ایجاد تعامل بین مدرس و کاربران کلاس استفاده می‌شوند. در ادامه همین مقاله به توضیح مهم‌ترین نرم افزارها در این حوزه خواهیم پرداخت.
انواع آموزش مجازی
آموزش الکترونیکی شامل انواع مختلفی است که با توجه به نحوۀ ارتباط بین مدرس و دانش آموز، نحوۀ ارائه محتوای آموزشی و فناوری‌های مورد استفاده به دو دسته آموزش همزمان و آموزش غیرهمزمان تقسیم می‌شوند.
۱. آموزش همزمان
در این روش آموزشی مدرس و دانش آموز در یک ساعت مشخص که از پیش تعیین شده است از طریق دستگاه‌های فناوری مثل موبایل، لپ‌تاپ، کامپیوتر و یا تبلت و در بستر اینترنت با یکدیگر در تعامل هستند. مدرس و دانش آموز در طول انتقال محتوا به صورت مجازی یکدیگر را ملاقات کرده و می‌توانند از امکاناتی چون صوت، تصویر لایو و پیام متنی با هم در ارتباط باشند.
۲.آموزش غیرهمزمان
همانطور که از نام این روش آموزشی پیداست، بین پروسه آموزش و یادگیری همزمانی وجود ندارد. مدرس از قبل مطالب را آماده می‌کند و از طریق فناوری‌هایی مثل ایمیل یا پیام رسان‌های شبکه‌های اجتماعی مثل واتس‌اپ محتواها را رد و بدل می‌کنند. در این روش، آموزش الکترونیکی وجود دارد اما یک زمان تاخیری بین ارسال و دریافت محتوا ایجاد می‌شود.
انواع آموزش غیرهمزمان
آموزش غیرهمزمان به شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد که هر کدام برای افراد مختلف با شرایط متفاوت مناسب هستند:
۱. نرم افزارهای کلاس مجازی
این نرم افزارها به ما این امکان را می‌دهند تا در محیط وب کلاس مجازی داشته باشیم و بتوانیم از امکانات صدا، ویدئو، متن و به اشتراک گذاشتن صفحه استفاده کنیم.
۲. کنفرانس‌های صوتی و ویدئویی
فناوری‌ای است که کمک می‌کند افراد در مکان‌های مختلف با فواصل مختلف، صوت و تصویر همدیگر را به صورت زنده دریافت کرده و همانند جلسات حضوری با یکدیگر در ارتباط بوده و تبادل‌نظر کنند. ویدئوکنفرانس می‌تواند با امکانات بیشتری مثل تبادل اسناد و مدارک، اشتراک در تهیه مدارک، ارسال عکس‌ها و… نیز همراه باشد .
۳. چت
در این روش دو طرف می‌توانند در زمان‌های مختلف به یکدیگر پیام داده یا فایل ارسال کنند و پاسخ پیام‌شان را همان لحظه یا بعدا دریافت کنند.
۴. وبینار
به دوره، سمینار یا رویداری اطلاق می‌شود که در محیط وب و با کمک اینترنت و نرم افزارهای مخصوص به صورت دوطرفه و در یک زمان مشخص برگزار می‌شود. در واقع وبینار جایگزینی برای دوره‌های آموزش حضوری است و به صورت مجازی برگزار می‌شود.
۵. استفاده از اپلیکیشن‌ها و به اشتراک گذاشتن آنها
امروزه با توجه به اینکه موبایل و اینترنت تقریبا در دسترس همگانی قرار دارد، اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که میزبان‌هایی می‌شوند برای برگزاری دوره‌های مجازی یا کنفرانس‌ها.
۶. LMS
سیستم مدیریت آموزش یا همان Learning Management System سیستمی است که تمام نیازهای آموزشی یک سازمان را به صورت مجازی و با کمک اینترنت برآورده می‌کند.
انواع نرم افزارهای کلاس مجازی
با توجه به رشد فضای آموزش در جهان و ایران، نرم افزارهای بسیاری برای این منظور توسط کمپانی‌های مختلف ارائه شدند. برخی از این برنامه‌ها بیشتر مورد استقبال قرار گرفت و استفاده از آنها در سطح جهانی وسعت پیدا کرد. در ادامه این مطلب قصد داریم چهار نرم افزاری که در زمینه آموزش مجازی برجسته‌تر بودند به شما معرفی کنیم و نقاط قوت و معایب آنها را برایتان شرح دهیم.
نرم افزار MOODLE:
مودل یک سیستم مدیریت یادگیری است و پلتفرمی را برای امکان آموزش به صورت مجازی فراهم نموده است که به صورت رایگان عرضه می‌شود. این نرم افزار توسط شرکت Moodle.com عرضه شده که شرکتی بین المللی است و در استرالیا مستقر است. این شرکت در سال ۲۰۰۲ تاسیس شده و محصولات مختلفی داشته که در میان آنها سامانه آموزش مجازی آن شهرت بیشتری دارد. ایدۀ اولیۀ این نرم افزار برای فردی به نام مارتین دوگیاماس بود که هدف او از همان ابتدا ایجاد تسهیل در آموزش آنلاین بود.
مودل از لحاظ امکانات، تمام ابزارهای آموزشی را در بر داشته و افزونه‌های دیگری برای تکمیل قابیلت‌های آن ارائه کرده است. این پلتفرم آموزشی شامل امکاناتی چون وبلاگ، چت، لغت نامه، مدیریت محتوا، فعالیت‌های دیتابیس، ارزیابی و آزمون‌های دوره‌ای و… است.
مزایای Moodle:
دلایل مختلفی باعث محبوبیت استفاده از این نرم افزار در میان سامانه‌های آموزش مجازی مختلف در دنیا شده است، از جمله این محاسن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان تعریف و مدیریت نقش
- انعطاف‌پذیری
- سهولت در استفاده
- بک‌آپ‌گیری آسان
- قابلیت سفارشی‌سازی
- قابلیت طراحی دوره و پرسش‌نامه
- تقویم نمایش آزمون و مهلت ثبت نام
- نمایش کاربران آنلاین
- تعیین دسترسی محتوا و تعیین deadline برای ارائه محتواها
معایب Moodle:
مودل نمی‌تواند پروژه‌های بزرگ را مدیریت کند. از این رو برای دانشگاه و مدارس کوچک می‌توان از آن استفاده کرد، اما برای موسسات و دانشگاه‌های بزرگ کاربرد ندارد.
با اینکه امکان سفارشی‌سازی در آن وجود دارد، اما همین کار به دانش کدنویسی نیاز دارد.
نرم افزار BIGBLUEBUTTON:
نرم افزاری اُپن سورس و رایگان برای برگزاری کنفرانس‌های تحت وب است. در سال ۲۰۰۷، پروژه نرم افزار بیگ بلو باتن در دانشگاهCarleton کلید خورد. اولین نسخه توسط Richard Alam و با نظارت Tony Bailetti نوشته شده بود، این نرم افزار به مرور کامل شد و به شکل امروزی در آمد. بیگ بلو باتن یک سرویس دهندۀ مبتنی بر HTML5 است. برخلاف بسیاری از نرم افزارهای مشابه کنفرانس تحت وب که نیاز به نصب نرم افزار دارند، بیگ بلو باتن در مرورگر وب شما اجرا می‌شود.
شما روی لینکی کلیک می‌کنید، سپس مرورگر شما نرم افزار را اجرا می‌کند و از شما می‌خواهد که به کنفرانس بپیوندید. این نرم افزار برای برگزاری کلاس‌های مجازی VCR، کلاس‌های آنلاین ELearning و جلسات کاری تحت وب کاربرد دارد. راه اندازی این پلتفرم به حداقل یک سرور مجازی لینوکس نیاز دارد.
این نرم افزار علاوه بر برگزاری کنفرانس تحت وب، برای برگزاری کلاس‌های آموزش مجازی نیز کاربرد دارد و به مدرس کمک می‌کند تا بتواند تدریس خصوصی و ساعتی را به صورت مجازی داشته باشد. همکاری گروهی برقرار کند و به طور کامل قابلیت کلاس‌های آنلاین را داشته باشد.
مزایای BIGBLUEBUTTON:
ویژگی‌های اصلی این نرم افزار آموزشی که تقریبا از تمامی لحاظ‌ها نیازهای کاربران را پوشش می‌دهد شامل این موارد است:
- به اشتراک گذاری صوت، تصویر، صفحه نمایش به صورت لایو
- چت عمومی و خصوصی
- بارگذاری اسناد PDF و Microsoft Office
- تخته سفید تعاملی
- ادغام با سیستم‌های تلفنی (با استفاده از FreeSWITCH)
- تخت سیاه چند کاربرده
- نظرسنجی
- یادداشت‌های مشترک
- در اختیار گذاشتن وبکم به صورت نامحدود
- قابلیت آموزش مجازی با ایجاد فضای کاملا فارسی و یادگیری آسان
- ایجاد نقش‌های متنوع برای مدیریت کردن بهتر کاربران
- مدیریت در ورود و خروج کاربران
- دسترسی مدیر به منع ورود کاربران دلخواه
- امکان ضبط کلاس
- امکان ارائه سرویس مانیتورینگ جهت کنترل وضعیت سرویس سیستم آموزش آنلاین به شرح زیر:
- بررسی و مدیریت تعداد کلاس‌ها و کاربران فعال
- بررسی و مدیریت تعداد کاربران با وبکم و کاربران با میکروفن
- گزارش‌گیری لحظه‌ای پارامترها
- مدیریت هشدارهای مختلف
- بررسی وضعیت کلاس مجزا
- گزارش وضعیت منابع
معایب BIGBLUEBUTTON:
این نرم افزار معایب خاصی ندارد اما مانند تمام نرم افزارهای دیگر برای استفاده از آن باید سیستم شما دارای حداقل امکانات سخت افزاری و نرم افزاری باشد تا بتوان از آن استفاده کرد.
- حداقل ۴ گیگابایت RAM، زیرا مقدار رم کمتر اجرای نرم افزار را بسیار کند می‌کند.
- پردازنده چهار هسته‌ای باشد.
- حداقل ۵۰ گیگابایت فضای ذخیره سازی در هارد برای ضبط وجود داشته باشد.
- سیستم عامل ۶۴ بیتی
- سرعت اینترنت خوب باشد.
- مرورگر حاوی آخرین نسخه Adobe Flash player باشد.
نرم افزار Adobe Connect:
ادوبی کانکت نرم‌افزاری برای آموزش مجازی، کنفرانس وب، ارائه و نمایش صفحه کامپیوتر از راه دور است. این نرم افزار قبلا به نام ادوبی آکروبات بود و چندین بار نام خود را تغییر داده است. این محصول برای اولین بار توسط یک استارتاپ به نام Presedia ساخته شد و یک برنامه تبدیل ادوبی فلش به پاورپوینت مایکروسافت بود و به عنوان یک ماژول آموزشی عمل می‌کرد. ماکرومدیا شرکت Presedia را خرید و قابلیت کنفرانس اینترنتی به نام Breeze Live را به آن افزود.
ادوبی کانکت شامل برنامه‌های زیر است:
- وبینار
- یادگیری
- جلسات
این نرم‌افزار می‌تواند همزمان با Adobe Captivate کار کند. همچنین یک ابزار سریع آموزشی با امکان انتشار مستقیم بر روی سرور ادوبی کانک است.
مزایای Adobe Connect:
- اتاق‌های ملاقات نامحدود و قابل تنظیم
- اتاق‌های جلسات متعدد برای هر کاربر
- جلسات جمع‌بندی درون یک جلسه
- گفتگو صوتی VoIP
- کنفرانس صوتی و تصویری
- ضبط جلسه
- اشتراک گذاری صفحه
- یادداشت‌ها، گپ و تخته سفید
- مدیریت و گزارش دهی
- رای‌گیری
- کتابخانه
- کیت توسعه نرم‌افزار
- نسخه تلفن همراه برای اندروید و آی اُ اِس
- ارائه با استاندارد مرورگر HTML
معایب Adobe Connect:
با توجه به اینکه این نرم افزار دارای لایسنس است، هزینۀ بالایی دارد و خرید آن برای هر کسی مقدور نیست. ادوبی کانکت زبان فارسی را پشتیبانی نمی‌کند و استفاده از آن برای کاربران ایرانی خصوصا دانش آموزان سطح ابتدایی مشکل خواهد بود.
نرم افزار SKYROOM:
اسکای روم پلتفرم ایرانی برگزاری سمینار در وب یا همان وبینار، کلاس آنلاین زنده و جلسات آموزش مجازی است. دوره‌های آموزش آنلاین و جلسات وب کنفرانس، همگی از طریق اسکای روم قابل اجرا هستند.
شرکت دانش بنیان مهبانگ فن‌آوری‌های پارس از سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را شروع کرده و سرویس اسکای‌روم آن از زمان راه‌اندازی تا آبان سال ۱۳۹۷، هزاران رویداد زنده را میزبانی کرده است.
مزایای SKYROOM:
- ایجاد ارتباط دو طرفه صوتی و تصویری
- نمایش فایل‌های PDF، PowerPoint و عکس به صورت اسلاید
- به اشتراک گذاشتن محیط دسکتاپ، نرم افزار و صفحات وب
- تخته مجازی برای یادداشت گذاری و رسم اشکال هندسی با قلم نوری
- پخش فایل‌های صوتی و تصویری برای کاربران
- به اشتراک گذاشتن فایل در محیط اتاق با امکان دانلود برای کاربران
معایب SKYROOM:
بومی بودن این نرم افزار یک مزیت بزرگ است، اما با این حال به دلیل زیرساخت‌های نا مناسبی که دارد مشکلاتی برای کاربران ایجاد کرده است. پایین بودن سرعت، قطع و وصل شدن مداوم و ناپایداری ارتباط از جمله این معایب هستند. همچنین وبکم‌هایی که به کاربران تعلق می‌گیرد بسیار محدود است، به عنوان مثال به یک مجموعه ۱۰۰ تایی فقط ۳ وبکم تعلق می‌گیرد. نبود امکان ضبط جلسه در این نرم افزار کمبودی است که بسیار به چشم می‌آید.
پیشنهاد کلادینو
با توجه به مطالبی که در مورد انواع نرم افزارهای آموزش مجازی ارائه شد، می‌توان نتیجه گرفت بیگ بلو باتن با توجه به مزایای بی‌شماری که دارد و امکاناتی که از همه لحاظ برای برگزاری یک کلاس، جلسه و کنفرانس فراهم می‌کند، ایده‌آل‌ترین انتخاب برای وبینار و سیستم آموزش مجازی است.
